Dr hab. Anna Karnkowska o Prymnesium parvum w Odrze

Coraz więcej doniesień, w tym opublikowanych przez Instytutu Ekologii Słodkowodnej i Rybactwa Śródlądowego Leibniza (IGB) w Berlinie oraz Instytut Rybactwa Śródlądowego im. Stanisława Sakowicza (IRŚ), wskazuje na istotną rolę toksyn produkowanych przez glony z gatunku Prymnesium parvum w katastrofie ekologicznej w rzece Odrze.

Prymnesium parvum (znany pod żargonową nazwą „złota alga”) należy do grupy jednokomórkowych mikroorganizmów nazywanych haptofitami (Haptophyta). Są to w przeważającej większości glony morskie, choć nieliczne gatunki występują w wodach słodkich. Haptofity są ważnymi producentami w ekosystemach morskich, odgrywają również kluczową rolę w obiegu węglanów poprzez zdolność do fotosyntezy, jak i tworzenia wapiennych osłon komórkowych, których pokłady możemy zaobserwować podziwiając słynne białe klify w Dover. Złotobrązowy kolor nadają tym glonom obecne w ich chloroplastach karotenoidy, które pełnią rolę wspomagających barwników fotosyntetycznych.

Tylko kilka rodzajów haptofitów było odnotowanych do tej pory w wodach słodkich, należy do nich między innymi rodzaj Prymnesium. Jeden z gatunków w tym rodzaju – Prymnesium parvum – jest szczególnie częsty w wodach słodkich ze względu na jego dużą tolerancję ekologiczną. Dobrze znosi szeroki zakres zasolenia i temperatury, oraz znakomicie rozwija się w środowiskach eutroficznych. Prymnesium parvum, choć jest gatunkiem morskim, wielokrotnie notowany był w stawach, jeziorach i rzekach z jedynie nieznacznie podwyższonym poziomem zasolenia. Od lat 70. ubiegłego wieku wielokrotnie zarejestrowano w rejonach przybrzeżnych, ale również jeziorach i rzekach, zakwity P. parvum, które prowadziły do masowego śnięcia ryb. Efekt ten związany jest z wytwarzaniem przez P. parvum toksyn, nazywanych prymnezynami.

Prymnesium parvum zaliczany jest do gatunków glonów tworzących tzw. niebezpieczne zakwity glonów (ang. harmfull algal blooms – HABs). Liczba, częstotliwość i czas trwania niebezpiecznych zakwitów glonów rośnie wraz eutrofizacją i wzrostem zasolenia zbiorników wodnych. Pojawienie się niebezpiecznego zakwitu najczęściej wiąże się z wystąpieniem kombinacji wielu czynników, specyficznej dla konkretnego gatunku. Za obserwowanym w Odrze zakwitem P. parvum stoi więc prawdopodobnie szereg czynników, których wystąpienie stworzyło dogodne warunki do jego masowego rozwoju. Prymnesium parvum jest gatunkiem inwazyjnym, który dzięki produkcji toksyn jest niezwykle konkurencyjny względem innych glonów. Toksyny prawdopodobnie biorą również udział w ograniczeniu zjadania go przez zooplankton. Badania prowadzone w rzekach Teksasu wykazały, że w warunkach suboptymalnych dla tego gatunku, czyli np. przy bardzo niskim zasoleniu, wzrasta produkcja toksyn.

Dr hab. Anna Karnkowska z Instytutu Biologii Ewolucyjnej Wydziału Biologii UW

Fot. Izabela Kuzyszyn