Ta strona wykorzystuje ciasteczka ("cookies") w celu zapewnienia maksymalnej wygody w korzystaniu z naszego serwisu. Czy wyrażasz na to zgodę?

Czytaj więcej

Dr Mateusz Tałanda współautorem artykułu w „Nature” o badaniach skamieniałości ze Szkocji, które rzucają nowe światło na powstanie jaszczurek

Dr Mateusz Tałanda z Instytutu Biologii Ewolucyjnej Wydziału Biologii UW, który pracował z naukowcami z Wielkiej Brytanii oraz Szkocji, jest pierwszym autorem artykułu, który został opublikowany w magazynie „Nature”. Przeprowadzone badania skamieniałości ze Szkocji dostarczyły nowych informacji o wczesnej ewolucji jaszczurek w czasie ery dinozaurów.

Maleńki szkielet z wyspy Skye, należący do jaszczurki Bellairsia gracilis, ma tylko 6 cm długości i pochodzi ze środkowej jury, sprzed 166 milionów lat. Jest to najbardziej kompletny szkielet jaszczurki z tego okresu.

Szkielet Bellairsia ma mozaikę cech pierwotnych i zaawansowanych, co pozwala wnioskować o tym, jak mógł wyglądać przodek gadów łuskonośnych – grupy zwierząt obejmującej jaszczurki i węże.

Wyniki badań prowadzonych wspólnie przez uniwersytety z Warszawy, Londynu i Oksfordu ukazały się właśnie na łamach czasopisma Nature. Pierwszy autor, dr Mateusz Tałanda z Wydziału Biologii UW, powiedział: „Ta malutka skamieniałość powala nam złapać ewolucję na gorącym uczynku. W paleontologii rzadko ma się okazję pracować z tak kompletnymi, świetnie zachowanymi okazami, na dodatek pochodzącymi z czasów, o których wiemy tak niewiele.”

Ta nowa, wyjątkowa skamieniałość składa się z niemal kompletnego szkieletu (bez ogona i pyska), połączonego w porządku anatomicznym. Do badania zespół użył komputerowej tomografii rentgenowskiej, która – podobnie jak tomografia w medycynie – pozwala na nieinwazyjne obrazowanie 3D. Umożliwiło to zobaczenie całej skamieniałości, mimo że większość kości ukryta jest pod powierzchnią skały. Podczas gdy skanery medyczne pracują w skali milimetrów, mikrotomograf na Uniwersytecie Oksfordzkim dostarczył szczegółów szkieletu do kilkudziesięciu mikrometrów. Niektóre części szkieletu jak czaszka, kończyna tylna i miednica były potem obrazowane w jeszcze większej rozdzielczości w Europejskim Ośrodku Promieniowania Synchrotronowego w Grenoble (ESRF, Francja). Intensywność wiązki w synchrotronie pozwoliła dojść do rozdzielczości 4 mikrometrów, dając precyzyjny obraz nawet najmniejszych kości w szkielecie.

Dr Tałanda skomentował: „Bellairsia ma niektóre cechy dzisiejszych jaszczurek, na przykład te związane z ruchomością kości czaszki. To jest ważny funkcjonalny aspekt wielu dzisiejszych gadów łuskonośnych.”

Skamieniałość w 2016 roku znalazł zespół z Uniwersytetu Oksfordzkiego i Narodowego Muzeum Szkocji. Jest to jedna z wielu skamieniałości odkrytych w ostatnich latach na tej wyspie. Opisano z niej m.in. wczesne płazy i ssaki, co pomogło nam lepiej zrozumieć ewolucję tych ważnych grup zwierząt.

Współautorka artykułu, dr Elsa Panciroli (Oxford University Museum of Natural History i National Museums Scotland), która odkryła skamieniałość, stwierdziła: „To jest jedna z pierwszych skamieniałości, jakie znalazłam, gdy zaczęłam pracować na Skye. Malutka czarna czaszka wystawała z wyblakłego wapienia, ale była tak mała, że miałam dużo szczęścia, iż ją zauważyłam. Przyglądając się jej bliżej, spostrzegłam maleńkie zęby i zrozumiałam, że znalazłam coś ważnego. Nie mieliśmy wtedy pojęcia, że był tam cały szkielet.”

Gady łuskonośne są grupą, która obejmuje jaszczurki i węże i liczy ponad 10 000 współcześnie żyjących gatunków, co czyni je jedną z najbardziej różnorodnych grup lądowych zwierząt kręgowych. Łączy tak różne zwierzęta, jak węże, kameleony i gekony, które można spotkać na wszystkich kontynentach z wyłączeniem Antarktydy. Grupa ta charakteryzuje się wieloma wyspecjalizowanymi cechami w czaszce i pozostałej części szkieletu.

Mimo, że początki gadów łuskonośnych szacowane są na 240 milionów lat temu, brak skamieniałości z triasu i jury powodował, że trudno było prześledzić ich wczesną ewolucję, w tym powstanie specyficznych cech anatomicznych.

Współautorka pracy, profesor Susan Evans z University College London, która 25 lat temu opisała Bellairsia na podstawie paru kości szczęk i czaszki z Oxfordshire, powiedziała: „To wspaniałe mieć kompletny szkielet tej intrygującej małej jaszczurki i sprawdzić jej miejsce na drzewie rodowym. Dzięki skamieniałościom takim jak Bellairsia rośnie nasze zrozumienie wczesnej anatomii jaszczurek. Angus Bellairs, embriolog jaszczurek, od którego wzięła się nazwa Bellairsia, byłby zachwycony.”

Analizy nowej skamieniałości, zawierające różne wymarłe i żyjące dziś jaszczurki, potwierdziły, że Bellairsia należy do pnia drzewa rodowego jaszczurek, czyli oddzieliła się od innych jaszczurek tuż przed podziałem na dzisiejsze grupy. Badania te wspierają także hipotezy, że gekony są wczesną linią jaszczurek oraz że enigmatyczna skamieniałość Oculudentavis, wcześniej uważana za dinozaura, jest również jaszczurką z grupy pnia.

Przewodnią rolę w badaniach odegrał dr Mateusz Tałanda (Uniwersytet Warszawski) i byli w nie zaangażowani naukowcy z University of Oxford, University College London, the European Synchrotron Radiation Facility, the Natural History Museum in London, Oxford University Museum of Natural History i National Museums of Scotland.

Finansowanie projektu zapewniło polskie Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (program Mobilność Plus). The John Muir Trust zapewniło dostęp do stanowiska Elgol Coast Site of Special Scientific Interest, a NatureScot wydało zgodę na zbieranie skamieniałości.

Rys. Rekonstrukcja wizerunku Bellairsia stworzona przez Elsę Panciroli